مقاوم‌سازی در برابر سیل
فروردین ماه امسال با وقوع سیل در چند شهر حوادث ناگواری رخ داد. این مساله برای ما _ساکنان منطقه سیل‌خیز جهان_ به‌رغم تلخی فراوان هشداری بود تا برای مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل چاره‌ای جدی بیندیشیم. با بررسی علل تخریب ساختمان ضرورت بازسازی ساختمان فرسوده و ساخت‌وساز استاندارد و مقاوم‌سازی سازه روشن می‌شود.
نقش انسان در جاری شدن سیل
سیل در لغت به‌معنی جاری شدن و طغیان رودخانه است. پس از بارندگی‌های شدید وقتی آب رودخانه از حد معمول فراتر می‌رود، از بستر طبیعی خود خارج می‌شود و دشت‌‌های اطراف را دربرمی‌گیرد. سیل را یکی از مخرب‌ترین بلایای طبیعی می‌دانند که تمام آن‌چه را بر سر راهش باشد، نابود می‌کند و می‌رود.
بعضی می‌پندارند این خشم طبیعت است که بر سر انسان خالی می‌شود. اما در واقع چنین نیست. در یک نگاه دیگر سیل خلاف سایر بلایای طبیعی مثل زلزله، ناگهان بر سر آدم‌ها نازل نمی‌شود و قابل پیش‌بینی است.
ضمن این‌که تاثیر مفیدی هم بر زمین باقی می‌گذارد؛ چراکه گل‌ولای باقی‌مانده از سیل موجب حاصلخیزی زمین‌های زراعی می‌شود.
در این میان نباید نقشی را که انسان‌ها در بروز سیل ایفا می‌کنند، نادیده گرفت. اساسا یکی از عوامل جاری شدن سیل و آسیب‌دیدگی در برابر آن، دخالت انسان در طبیعت است.
از بین بردن گیاهان و خانه‌سازی در همسایگی رودخانه، بی‌توجهی به موقعیت و نسبت خود با طبیعت، بازسازی نکردن ساختمان فرسوده و بی‌توجهی به مقاوم‌سازی سازه و مقاوم‌سازی خانه در برابر سیل از بزرگ‌ترین خطاهای بشر هستند که خطر سیل را بیشتر می‌کنند.
به‌ویژه حذف پوشش گیاهی باعث می‌شود زمین قدرت کمتری در جذب آب داشته باشد و درنتیجه سیل با قدرت بیشتری به مسیر خود ادامه بدهد. از سویی ساخت‌وساز استاندارد هم وجود ندارد و این‌ها همگی قدرت تخریب سیل را بیشتر می‌کند.
ایران؛ کشوری همیشه در معرض سیل
بنا بر موقعیت خاص جغرافیایی و ویژگی‌های اقلیمی، ایران کشوری است که در معرض بلایایی طبیعی متعددی قرار دارد. در یک مطالعه در دانشگاه ملل متحد ژاپن معلوم شد ایران جزو ده کشوری است که بیش از سایر کشورها در معرض سیل قرار دارد.
نتایج تحقیق دیگری می‌گوید کشورمان از چهل بلای طبیعی، سی مورد را تجربه می‌کند و مخرب‌ترین نوع این بلاها سیل است. با توجه به این واقعیت‌ها دیگر جایی برای سهل‌انگاری و به باد فراموشی سپردن یا پاک کردن صورت مساله باقی نمی‌ماند.
واقعیت این است که ما در معماری شهری به‌ندرت ساخت‌وساز استاندارد داریم. از سویی باید برای این‌همه ساختمان فرسوده در شهر چاره‌ای اندیشید. با روی آوردن به ساخت‌وساز استاندارد و مقاوم‌سازی سازه می‌شود وضعیت را بهتر و آسیب‌ها را کمتر کرد.
ایران جزو ده کشوری است که بیش از سایر کشورها در معرض سیل قرار دارد. با توجه به نبود ساخت‌وساز استاندارد در شهرها، مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل، بسیار ضروری است. در این میان ساختمان‌های فرسوده بیشترین آسیب را می‌بینند. |
لزوم مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل
در تمام نقاط شهر _حتی در بهترین نقاط_ دست‌کم چند ساختمان فرسوده وجود دارد؛ این غیر از بافت‌های فرسوده‌ای است که در آن همه‌ی ساختمان‌ها، ساختمان فرسوده هستند.
حالا که می‌دانیم ایران یک کشور سیل‌خیز است و مکان‌های سیل‌خیز هم مشخص هستند، نباید دست روی دست بگذاریم. برای کاهش آسیب‌های سیل باید به ساخت‌وساز استاندارد و مقاوم‌سازی سازه جدی‌تر بیندیشیم.
با توجه به مجموع شرایط، دو انتخاب بیشتر نداریم؛ یا محل سکونتمان را تغییر بدهیم یا در موقعیت جغرافیایی خود بمانیم و راه‌حل موثری بیابیم. در برابر سیل مهم‌ترین و شاید تنها کاری که از دست ما برمی‌آید، این است که به‌طور کلی سراغ مقاوم‌سازی ساختمان و مقاوم‌سازی سازه در برابر سیل برویم.
مقاوم‌سازی ساختمان یعنی چه؟
پیش از هر چیز باید بدانیم مقاوم‌سازی چیست و از آن چه نفعی عایدمان می‌شود. فرایند ایمن ساختن ساختمان‌های موجود برای مقابله با انواع بلاهای طبیعی مثل زلزله، طوفان و سیل «مقاوم‌سازی ساختمان» خوانده می‌شود.
طی این فرایند کارشناسان علل تخریب ساختمان را بررسی می‌کنند و درصدد برطرف کردن ضعف‌های آن برمی‌آیند.
بعضی می‌گویند اگر قرار باشد بلایی نازل شود، محکم‌ترین خانه‌ها را هم نابود می‌کند. اما این یک تصور غلط است و در مقام عمل، میان یک ساختمان محکم و یک ساختمان فرسوده و ساختمانی که بدون رعایت نکات ایمنی ساخته می‌شود، تفاوت بزرگی هست.
در هر صورت مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل ضرورتی است که نباید آن را نادیده گرفت.
خانه‌هایی روی آب
قبلا به نقش انسان در بروز بلاهای طبیعی و سهم او در میزان خسارتی که می‌بیند، اشاره شد. یکی دیگر از نمونه‌های سهل‌انگاری ما در مواجهه با بلا، همین ساخت‌وسازهای بی‌قاعده‌ای است که در نهایت کار دستمان می‌دهند. منفعت‌طلبی صرف و سهل‌انگاری باعث شده است که اغلب خانه‌ها بدون رعایت اصول مهندسی و ایمنی ساخته شوند.
علاوه بر بی‌توجهی به مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل و مقاوم‌سازی سازه و نابلدی و بی‌دانشی در ساختمان‌سازی، استفاده از مصالح نامرغوب، حفظ ساختمان فرسوده، نبود نظارت صحیح هم مزید بر علت می‌شود تا روزبه‌روز بازار ساختمان‌سازی پررونق‌تر و در عین حال خطرسازتر شود.
پس از سیل فروردین ماه در شیراز آماری منتشر شد که از همین حقیقت تلخ و ناگوار خبر می‌داد؛ طبق آمار ۹۰ درصد خانه‌هایی که کاملا ویران شده بودند، ساختمان‌های بی‌مجوزی بودند که اصول مهندسی و ایمنی ساختمان در آن‌ها رعایت نشده بود.
یک ساختمان مقاوم چه ویژگی‌هایی دارد؟
از علل تخریب ساختمان چقدر می‌دانید؟ آیا با اصول اولیه یک ساخت‌وساز استاندارد و مقاوم‌سازی سازه آشنا هستید؟ می‌دانید یک ساختمان فرسوده را چطور می‌شود بازسازی کرد؟
برای اطلاع یافتن از این‌که چه ساختمانی مقاوم شمرده می‌شود، باید نظر مهندسان و کارشناسان امر را جویا شد. اما به‌طور کلی بعضی موارد هستند که در کار مقاوم‌سازی سازه و مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل اهمیت بیشتری دارند و ایمنی آن را تضمین می‌کنند.
پی یا فونداسیون
حتما شنیده‌اید که «خشت اول چون نهد معمار کج/ تا ثریا می‌رود دیوار کج»؛ پی یا فونداسیون حکم همان خشت اول را دارد که نقش تعیین‌کننده‌ای را در کیفیت ساختمان بازی می‌کند. اگر بنایی پی درست و محکمی نداشته باشد می‌توان گفت از هر نظر آسیب‌پذیر است و به تلنگری از حوادث و بلاها، فرو می‌ریزد.
فونداسیون مانع از این می‌شود که بنا در زمین فرو برود. این مساله یکی از علل تخریب ساختمان است و درباره سیل اهمیت مضاعفی پیدا می‌کند. چون سیل باعث سستی زمین می‌شود و احتمال فرو رفتن در زمین را بیشتر می‌کند. بنابراین فونداسیون باید محکم ساخته شود.
شکل و میزان استحکام یک ساختمان را نوع ساختمان و نیرویی که به خاک وارد می‌کند، مشخص می‌کند. پی‌ریزی انواع مختلفی دارد. در مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل و در مقاوم‌سازی سازه طراحی پی منفذدار روش خوبی برای استحکام بخشیدن به بنا است.
وقتی فونداسیون خانه منفذدار است، با جاری شدن سیل، آب از زیر ساختمان می‌گذرد و صدمه‌ای به ساختمان نمی‌رسد. در یک روش دیگر می‌توان خانه را روی پایه‌هایی ساخت که دیوار جداشدنی دارند. هنگام وقوع سیل، این دیوارها جدا می‌شوند و آسیبی به ساختمان نمی‌خورد.
شیشه‌های ساختمان
یکی از علل تخریب ساختمان که خطرناک نیز هست، خرد شدن و پراکندگی خرده‌شیشه‌ها است. در حوادث طبیعی اعم از سیل و زلزله و توفان، شیشه‌ها هم آسیب‌پذیر و خطرساز هستند. تحت فشاری که به ساختمان وارد می‌شود یا در اثر برخورد سریع اشیا با شیشه‌ها احتمال شکستن و متلاشی شدنشان بالا می‌رود.
استفاده از ورقه‌های شیشه‌‌ای که با پلیمر روکش شده‌اند، شیشه را مقاوم می‌کند و مانع از خرد شدن و آسیب‌رسانی آن می‌شود. استفاده از پلیمر برای روکش شیشه در مقام‌سازی ساختمان در برابر سیل پدیده نوظهوری نیست و کارکردهای متفاوتی دارد. مثلا شیشه‌های ضدگلوله هم از همین فناوری استفاده می‌کنند. اما در مقایسه با شیشه‌های معمولی مقاومت پلیمری بالاتری دارند.
مقاوم‌سازی ساختمان یعنی شناخت نقص‌ها و نقاط ضعف ساختمان و برطرف ساختن آن. مقاوم‌سازی سازه، مقاوم‌سازی پی و شیشه از مهم‌ترین کارهایی است که برای استحکام ساختمان انجام می‌شود. |
توصیه‌هایی برای مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل
ارتفاع سطح خانه از زمین
از جمله علل تخریب ساختمان در برابر سیل، آسیب دیدن کف ساختمان است. باید سطح خانه را از سطح زمین بالاتر ببرید. طوری که پایین‌ترین سطح خانه از سطح سیل بالاتر باشد. در مناطق سیل‌خیز سراسر جهان، این روش رایج‌ترین شیوه مقاوم‌سازی سازه است. همان‌طور که قبلا گفته شد، پی منفذدار به همین دلیل طراحی شده است.
اگر برایتان ممکن است، خانه را روی یک بلندی بسازید. بعضی مناطق به‌طور طبیعی این امکان را در خود دارند؛ اما حتی در غیر این صورت هم می‌توانید مسئولیت ساخت خانه را روی یک سطح بلندتر به مهندسان و کارشناسان مربوطه بسپارید.
در برخی مناطق شمالی کشور به دلیل وفور بارندگی و امکان وقوع سیل، این قاعده رعایت می‌شود و خانه‌ها با فاصله از زمین ساخته می‌شوند. بنابراین با جاری شدن آب و سیلاب، طبقه همکف آسیب نمی‌بیند.
ضدآب کردن کف ساختمان
در جریان سیلاب‌های اخیر ویدئوهای متعددی منتشر می‌شد که نشان می‌داد چطور یک ساختمان فرسوده چندطبقه بی‌آن‌که آسیبی به بدنه آن وارد شده باشد، از اساس سست می‌شد و می‌افتاد. از همین مثال‌های عینی و حتی بدون بررسی علل تخریب ساختمان هم می‌شود به ضرورت محکم‌سازی کف ساختمان پی برد.
یکی از مهم‌ترین اقدامات در مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل، ضدآب کردن کف ساختمان است. امروزه با استفاده از مواد نانویی هم این کار را انجام می‌دهند و حتی فضاهای خالی و آبراه‌ها را هم ضدآب می‌کنند.
ضدآب و ضدرطوبت کردن قسمت‌های مختلف خانه به مقاومت آن در برابر سیل کمک فراوانی می‌کند. حتی قسمت‌های غیرمسکونی خانه را هم باید ضدرطوبت بسازید تا در برابر هجوم سیل خانه آسیب جدی نبیند. برای انجام این کار به دانش تخصصی نیاز هست و باید کار را به کاردان سپرد.
کنار رفتن از مسیر سیل
یک راهکار دیگر هم هست که شاید در وهله‌ی اول خنده‌دار به‌نظر برسد، اما می‌تواند جانتان را نجات بدهد؛ اگر خانه‌تان در مناطق سیل‌خیز قرار دارد و می‌دانید در برابر سیل مقاوم نیست، حتی الامکان خانه را مقاوم‌سازی کنید.
در صورتی که نتوانستید برای مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل کاری بکنید، بهتر است قید آن خانه را بزنید و به جای امن‌تری کوچ کنید که در معرض سیل نباشد یا در برابر آن مقاوم باشد. باید بدانید زندگی در یک ساختمان فرسوده جانتان را به‌خطر می‌اندازد.
نصب در ورودی غیرقابل‌نفوذ
در بعضی مناطق نزدیک به رودخانه برای مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل راهکار دیگری اندیشیده می‌شود؛ در قسمت ورودی ساختمان درهای غیر قابل نفوذی نصب می‌شوند که مانع از جریان یافتن سیل به داخل خانه‌ها می‌شود.
استفاده از این راهکار یکی از علل تخریب ساختمان را از بین می‌برد و تا به حال جان و مال بسیاری را در برابر سیل حفظ کرده است. استفاده از درهای غیرقابل نفوذ در ساخت‌وساز استاندارد بسیار رایج است و هزینه بازسازی پس از سیل را به‌اندازه چشم‌گیری کاهش می‌دهد.
برای مقاوم کردن ساختمان در برابر سیل، باید خانه را روی یک سطح بلند بنا کنید. علاوه بر این ضدآب کردن کف ساختمان، نصب در غیرقابل ورود و تغییر طراحی ساختمان از جمله موثرتری روش‌های محافظت از خانه هستند. |
تغییر ساختار خانه‌ها و دفاتر کار
لورنس واتراهوس _مهندس عمران_ می‌گوید باید بر انعطاف‌پذیری مقابل سیل تمرکز کنیم؛ نه دفاع در برابر سیل. این حرف یعنی انکار واقعیت کمکی به حال ما نمی‌کند. لازم است واقعیت را بپذیریم و خانه و محل کار را طوری طراحی کنیم که کمترین آسیب را ببیند.
مثلا پریزها و سوکت‌های الکتریکی روی دیوار را بالاتر نصب کنیم. طراحی جدید در یک ساخت‌وساز استاندارد باعث بالا رفتن ایمنی ساختمان می‌شود و یکی از لوازم اصلی مقاوم‌سازی سازه‌ای به‌شمار می‌رود.
استفاده از قطعات ضدسیل (FloodBlock)
FloodBlock قطعاتی هستند که در ساخت‌وساز استاندارد بسیار به‌کار می‌روند و می‌توان با وصل کردن آن‌ها به هم و قرار دادن آن در محل مناسبی از ساختمان‌های مسکونی و تجاری، از خرابی سیل در امان ماند. فوم به‌کاررفته در کف این قطعات، آب را در خود نگه می‌دارد و از نشت آن جلوگیری می‌کنند.
با توجه به سادگی و وزن پایین این سیستم، استفاده از آن نیازی به آموزش‌های ویژه ندارد. مقرون‌به‌صرفه بودن و کیفیت بالای FloodBlock در مقایسه با کیسه‌های شنی آن‌ها را به راهکار مؤثرتری تبدیل کرده است.
بررسی اتصالات لوله
معمولا در امر مقاوم‌سازی ساختمان در برابر سیل رسیدگی به وضعیت لوله‌کشی مغفول واقع می‌شود. در حالی که در ساخت‌وساز استاندارد حتما باید به لوله‌کشی ایمن توجه کرد. از لوله‌کش بخواهید مخروط چاه و پمپ مخزن خانه را بررسی کند تا مطمئن شوید که درست کار می‌کنند و گرفتگی ندارند.
همچنین درباره امکان نصب یک دریچه عقب‌گرد آب بپرسید؛ دریچه عقب‌گرد آب وسیله‌‌ای است که هنگام بارش شدید جلوی برگشتن آب و فاضلاب شهری را می‌گیرد. یکی از علل تخریب ساختمان در سیل به همین امر برمی‌گردد؛ به‌ویژه در یک ساختمان فرسوده این نقص خطرناک‌تر است.
نتیجه‌گیری
- ایران جزو کشورهایی است که احتمال وقوع سیل در آن زیاد است و باید برای کمتر کردن خسارت چاره‌ای اندیشیده شود.
- علاوه بر تاثیر محیط زیست و توجه به پوشش گیاهی باید به مقاوم‌سازی ساختمان و مقاوم‌سازی سازه توجه کرد.
- هنگام بروز سیل ساختمان فرسوده که مقاوم‌سازی نشده بیشتر در معرض خطر است.
- از راهکارهای مقابله با علل تخریب ساختمان می‌توان به بالا بردن سطح ساختمان از زمین، ضد آب کردن کف ساختمان و نصب در ورودی غیرقابل نفوذ اشاره کرد.
